Η Χρόνια Βία και η Μη Βία
Η πιο επιφανής ίσως προσωπικότητα-σύμβολο της ειρήνης στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία είναι ο Μαχάτμα Γκάντι, προς τιμήν της γέννησης του οποίου ο ΟΗΕ από το 2007 έχει καθιερώσει τη 2α Οκτωβρίου ως Διεθνή Ημέρα Μη Βίας. Η βία στον αντίποδα της ειρήνης είναι εύκολα διακριτή σε ευθείες σχέσεις εξουσίας – στη μαζική καταπίεση και παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά και σε περιπτώσεις μεμονωμένων εκφοβιστικών συμπεριφορών μεταξύ ανισοδύναμων ατόμων. Αξίζει όμως να βάλουμε στο μικροσκόπιό μας σήμερα και την πιο αδιόρατη και εξίσου καταστροφική, αν όχι καταστροφικότερη, μορφή βίας: Τις συστηματικές και διαχρονικές μικροεπιθέσεις, που δεν αποτελούν μεμονωμένες εκφάνσεις της διάθεσης ενός ανθρώπου αλλά συστατικό στοιχείο των σχέσεών του.
Η Ηθική Παρενόχληση και το Mobbing: Μορφές Αδιόρατης Βίας
Πρόκειται για σχέσεις ηθικής παρενόχλησης, στις οποίες η υποτίμηση, η απομόνωση, η άμεση ή έμμεση χειραγώγηση των συναισθημάτων και της υποκειμενικής πραγματικότητας του θύματος και η πνευματική του υποδούλωση γίνονται είτε αυτοσκοπός είτε «απλώς» συνεπακόλουθο της ανάγκης του θύτη για συναισθηματική ανακούφιση, αυτοεπιβεβαίωση και έλεγχο. Μπορεί να εκφράζεται λεκτικά και μη μέσω ειρωνείας, αμφισβήτησης, διαρκούς απόρριψης και αποδυνάμωσης. Πρόκειται για μια μορφή σχέσης «πολέμου», αφού κάθε της πτυχή αντανακλά έναν αγώνα επιβίωσης και επικράτησης.
Η διαρκής επιφυλακή και αυτοάμυνα στην οποία επιδίδεται το θύμα σε μια τέτοια σχέση, είτε είναι προσωπική είτε επαγγελματική (mobbing), επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική του υγεία. Εξάλλου γνωρίζουμε σήμερα πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος και κατ’ επέκταση το ανθρώπινο σώμα, ανταποκρίνεται στον ψυχικό πόνο με τρόπους παρόμοιους με το σωματικό πόνο, επηρρεάζοντας τη λειτουργία όχι μόνο των γνωστικών του λειτουργιών (αντίληψη, επεξεργασία πληροφοριών, απομνημόνευση και ανάκληση) αλλά και των ζωτικών του οργάνων. Η συνεχιζόμενη αυτή επίδραση στα πλαίσια μιας σταθερής και μακροχρόνιας σχέσης αποτελεί ευθεία απειλή κατά της ζωής του θύματος, ενώ οι ρόλοι θύτη και θύματος συχνά εναλλάσσονται σε μια απελπισμένη προσπάθεια του δεύτερου για εξισορρόπηση και αυτοπροστασία.
Η Στάση της Μη Βίας ως Μονοπάτι για Αυτοέλεγχο και Αρμονική Συνύπαρξη
Στον αντίποδα αυτής της κακοποιητικής ποιότητας σχέσεων βρίσκεται η Μη Βία που τόσο ένθερμα υποστήριξε και εφάρμοσε ο Μαχάτμα Γκάντι σε κοινωνικό επίπεδο, η οποία σε ατομικό επίπεδο αποτελεί συνειδητή στάση και δράση για την καλλιέργεια ανθρώπινων σχέσεων ισότητας και ειρήνης. Πρόκειται για έναν τρόπο επικοινωνίας και σύνδεσης με επίκεντρο την ικανοποίηση των προκείμενων αναγκών του άλλου στον αντίποδα της ανακούφισης εκείνων του εαυτού. Διαφέρει από τη χειραγώγηση, καθώς η επίτευξη της ισότητας και της ειρήνης είναι το ζητούμενο, ενώ η ικανοποίηση του εκάστοτε ατομικού συμφέροντος ακολουθεί ως συνέπειά της – το ίδιο το ατομικό συμφέρον εν τέλει ταυτίζεται με την αρμονική συνύπαρξη και συνδιαλλαγή.
Η ηθική μας ανάπτυξη ορίζεται από την απάντηση που δίνουμε στο τι είναι σωστό και τι λάθος και τη συμπεριφορά που τη συνοδεύει.
Η υιοθέτηση μιας στάσης μη βίαιης σε κάθε πτυχή της ζωής μας προϋποθέτει την ικανότητά μας να αντιληφθούμε και να αισθανθούμε ότι ανήκουμε εκεί όπου βρισκόμαστε. Όσο πιο ευρύ είναι κάθε φορά το σύνολο στο οποίο θεωρούμε ότι ανήκουμε, τόσο περισσότερους συμμάχους αντί εχθρών θα εντοπίζουμε στην καθημερινότητά μας. Στη στάση αυτή έρχεται να συμβάλλει σαφέστατα το επίπεδο της ηθικής ανάπτυξης στο οποίο βρισκόμαστε, αλλά και η εκάστοτε συναισθηματική μας διέγερση – καθώς σε κατάσταση επιφυλακής (μάχης ή φυγής) κάθε ερέθισμα μπορεί να εκληφθεί ως επίθεση και απειλή, αποκόπτοντάς μας από το περιβάλλον και τη σχέση στην οποία βρισκόμαστε και συρρικνώνοντας την αίσθηση αυτή του ανήκειν.
Η μη βία στην καθημερινή μας ζωή συνεπώς είναι μια πρόκληση αυτοεπίγνωσης και ήθους, ενώ η συνειδητή της υιοθέτηση μπορεί να βελτιώσει την προοπτική, και μέσω αυτής το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας. Είναι η θέση που επιλέγουμε για τον εαυτό μας ανάμεσα στους άλλους με κάθε μας λέξη, με κάθε μας νεύμα, με κάθε μας στάση και πράξη. Είναι η απόλυτη έκφραση του μόνου ελέγχου που έχουμε πραγματικά ανάγκη: του αυτοελέγχου. Είναι εκείνη η μικρή εσωτερική αλλαγή που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μας.
