Εργασιακός Εκφοβισμός: Αναγνώριση και Αντιμετώπιση
Τα τελευταία χρόνια γίνονται ολοένα και περισσότερες συζητήσεις για το φαινόμενο του εργασιακού εκφοβισμού ή αλλιώς mobbing. Πρόκειται ουσιαστικά για την ψυχολογική τρομοκρατία που ασκείται μέσα στο εργασιακό περιβάλλον και περιλαμβάνει επιθετικές συμπεριφορές, απειλές, συκοφαντίες και δόλο με απώτερο σκοπό την περιθωριοποίηση του θύματος. Ο πρώτος που μίλησε για το φαινόμενο του εκφοβισμού ήταν ο Olweus το 1970, αναφερόμενος στον σχολικό εκφοβισμό στη Σκανδιναβία και από τότες πολλές διεθνείς και εγχώριες μελέτες έχουν αναφερθεί στο θέματα. Παρά το πλήθος των μελετών, είναι αξιοσημείωτο ότι η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταλήξει σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, γεγονός που δείχνει την πολυπλοκότητα του φαινομένου.
Πότε μιλάμε για εργασιακό εκφοβισμό;
Ο εργασιακός εκφοβισμός δεν γίνεται πάντα άμεσα αντιληπτός από το θύμα και αυτό γιατί κλιμακώνεται σταδιακά και μερικές φορές αρχίζει τόσο ύπουλα που είναι δύσκολο να αντιληφθεί το θύμα αν πράγματι πρόκειται για εκφοβισμό ή είναι η ιδέα του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως συχνά ακούμε από τα θύματα να λένε «νόμιζα ότι υπερβάλω», «έβλεπα πως με όλους ήταν μια χαρά και νόμιζα πως εγώ έχω το πρόβλημα» ή «πάνω στη δουλειά είναι λογικό να φωνάζει».. και γενικότερα παρατηρείται μία δυσκολία στην αναγνώριση των συμπεριφορών εκφοβισμού. Το πρώτο στάδιο, σύμφωνα με τον Leymann (1990) αποτελεί την αρχή της διένεξης, όπου υπάρχουν συγκρούσεις και λεκτικές επιθέσεις στο θύμα, οι οποίες στο επόμενο στάδιο γίνονται εντονότερες. Στο δεύτερο στάδιο, εκτός από τις συγκρούσεις, υπάρχουν συκοφαντικά και επικριτικά σχόλια, πιθανές απειλές, αμφισβήτηση των ικανοτήτων του ατόμου και η απομόνωση του, ενώ το θύμα αρχίζει να έχει μειωμένη επίδοση στην εργασία του, να απουσιάζει συχνά ή να εκδηλώνει διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Στο τρίτο στάδιο συνήθως υπάρχει η παρέμβαση της διοίκησης, όπου έχοντας ακούσει τα αρνητικά σχόλια για το θύμα και τις συκοφαντίες, σε συνδυασμό με τη μείωση της απόδοσης ή τις αλλαγές στη συμπεριφορά του θύματος, παρεμβαίνει, παίρνοντας όμως συνήθως το μέρος του θύτη και μπορεί να αποδώσει τις αλλαγές αυτές σε κάποιο προσωπικό πρόβλημα του θύματος. Στο τελευταίο στάδιο, το θύμα πλέον έχει απομονωθεί και βρίσκεται εκτός εργασίας είτε με δική του πρωτοβουλία είτε με απόφαση των ανωτέρων του.
Τι μπορεί να κάνει το θύμα;
Όταν κάποιος αισθάνεται ότι είναι θύμα εργασιακού εκφοβισμού, το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να προσπαθεί να αποφεύγει λάθη, τα οποία θα χαροποιήσουν τον θύτη και θα δώσουν δικαιώματα για περαιτέρω σχόλια. Βέβαια, αυτό είναι σχετικό, γιατί πολλές φορές τα λάθη και οι παραλήψεις «εφευρίσκονται» από τους θύτες, μόνο και μόνο για να κατηγορηθεί το θύμα. Εκτός από την αποφυγή λαθών, καθότι οι θύτες αρνούνται την επιθετική συμπεριφορά από την πλευρά τους, είναι σημαντικό το θύμα να συλλέγει οποιοδήποτε στοιχείο θα μπορούσε να αποδείξει αυτό που συμβαίνει και πως δεν είναι προϊόν της φαντασίας του.
Στη συνέχεια, το θύμα είναι καλό να βρει κάποιον συνάδελφο που θα μπορούσε να εμπιστευτεί και να του εκμυστηρευτεί το τι συμβαίνει, αφενός για να υπάρχει κάποιο υποστηρικτικό πλαίσιο και αφετέρου να αποφευχθεί η «αυτοενοχοποίηση» του θύματος. Το υποστηρικτικό περιβάλλον έχει μεγάλη σημασία και εκτός εργασίας, δηλαδή από την οικογένεια και τους φίλους, έτσι ώστε να υπάρχει βοήθεια και στήριξη, ενώ σημαντική είναι και η συμβολή κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας, αν το άτομο αισθάνεται ότι δυσκολεύεται να διαχειριστεί αυτό που αντιμετωπίζει και επηρεάζεται πλέον η ψυχική και σωματική του υγεία.
Με την ανασφάλεια που υπάρχει στον χώρο της εργασίας, τις συνεχείς αλλαγές στις συνθήκες εργασίας και το αυξανόμενο ποσοστό ανεργίας, είναι φανερό ότι τα τυπικά προσόντα για μία εργασία, δεν είναι πλέον αρκετά. Ο εργαζόμενος πολλές φορές αισθάνεται ότι ο αντικαταστάτης του είναι έτοιμος, οπότε δεν έχει δικαίωμα να ζητήσει αυτά που δικαιούται ή να μιλήσει για τις συνθήκες εργασίας ή για κάποιο πρόβλημα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο, εκτός από τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτεί μία θέση εργασίας, να ενισχύεται η ψυχική ανθεκτικότητα των εργαζομένων, αλλά και να δίνεται βάση στην ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση των εργοδοτών για το φαινόμενο του εκφοβισμού.
Η Νίκη Δαλιανά είναι απόφοιτος του τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας (κατεύθυνση Ψυχολογίας) του Παν/μίου Αθηνών και εν συνεχεία του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών “Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός” του ΕΚΠΑ. Στα πλαίσια των Μεταπτυχιακών Σπουδών έκανε την πρακτική της άσκηση (χορήγηση και ερμηνεία τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού, συμβουλευτική) στο Κέντρο Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΚΕΣΥΠ) Ελευσίνας, δουλεύοντας με εφήβους 11-18 ετών, καθώς και στον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) παρέχοντας συμβουλευτική σε ανέργους. Έχει εκπαιδευτεί στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη και συμβουλευτική ομηλίκων και επί πέντε χρόνια υπήρξε υπεύθυνη διαχείρισης της υπηρεσίας του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών του ΕΚΠΑ «Από φοιτητές για φοιτητές». Από το 2014 έως το 2020 διατέλεσε επιστημονικός συνεργάτης στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών, του Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», καθώς και της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (Ε.Ε.Ε.Ι), ως σύμβουλος σταδιοδρομίας και ως σύμβουλος ψυχικής υγείας για θέματα που αφορούν την εφηβεία. Παράλληλα, το 2016-2017 διετέλεσε Επιστημονική Συνεργάτης του ΟΠΑΠ πραγματοποιώντας σειρά ενημερωτικών ομιλιών στα πλαίσια του προγράμματος “Από το Α ως το Ω, μία Ακαδημία για Γονείς”, ένα πρόγραμμα της «Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων Π. & Α. Κυριακού», σε συνεργασία με τον Επιστημονικό Οργανισμό «ΜΑΖΙ για την Εφηβική Υγεία» & την «Ελληνική Εταιρεία Εφηβικής Ιατρικής, πάνω σε θέματα σχετικά με την ψυχική υγεία των εφήβων και τον επαγγελματικό προσανατολισμό.
Έχει ολοκληρώσει το επιμορφωτικό Πρόγραμμα “Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία: Θεωρία και Κλινική Πράξη” στο Κέντρο Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης του ΕΚΠΑ, ενώ πρόσφατα τελείωσε τη μετεκπαίδευση της στο University of Minnesota (USA) στον τομέα του Human Resource Management (HRM) και την επιμόρφωση στην Ειδική Αγωγή στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έχει αρκετές δημοσιεύσεις σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά, συμμετοχές σε επιστημονικά βιβλία καθώς και συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια, ενώ άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στο site του Δημοτικού Ραδιοφώνου Πειραιά Κανάλι Ένα 90.4 FM (kanaliena.gr) και στο κοινωνικό και ενημερωτικό portal “Με άλλα Μάτια” (meallamatia.gr).
